Rewolucja przemysłowa zapoczątkowana w XVIII wieku oraz jej postęp, który pociągnął za sobą rozwój transportu i komunikacji... wodnej śródlądowej, morskiej i lądowej przy wykorzystaniu maszyny parowej wynalezionej przez Jamesa Watta w 1763 roku do poruszania pojazdów wpierw na drogach… na wodach, a potem na szynach zrewolucjonizował przemieszczanie ładunków i ludzi na dalekie odległości. Skonstruowanie w Anglii pierwszej lokomotywy parowej w XIX wieku toczącej się po szynach i ciągnącej wagony było przełomowym momentem w dziejach... i rozwoju cywilizacji.
Tory i widok z peronu drugiego w kierunku Kobióra... foto marzec 2019 roku.
Początki kolei żelaznych na kontynencie europejskim sięgają lat trzydziestych XIX wieku, kiedy to w trasę ruszył pierwszy pociąg z Norymbergi do Furth. Trasę na odcinku sześciu kilometrów i trzydziestu metrów z prędkością czterdziestu kilometrów na godzinę pierwsi pasażerowie przebyli w dziewięć minut. Początek kolei niemieckich to także historia kolejnictwa na Śląsku, który jakby nie było... był jego częścią. Konieczność szukania nowych rynków zbytu... transport węgla i wyrobów hutniczych na znaczne odległości, który znacznie przyczynił się do powstania... i budowy pierwszych linii kolejowych na Dolnym i Górnym Śląsku. W tym celu zawiązywano liczne prywatne towarzystwa i spółki akcyjne, które rozwijały działalność w zakresie budowy nowych linii kolejowych.
Widok ogólny na stacje kolejowa w Piasku... foto marzec 2019 roku.
Kolej żelaza na Górnym Śląsku pojawiła się w latach czterdziestych XIX wieku, kiedy to za sprawą spółki akcyjnej „Towarzystwo Kolei Górnośląskiej” (Oberschlesische Eisenbahn-Gesellschaft) wybudowano i oddano do użytku 22 maja 1842 roku pierwszy odcinek linii Kolei Górnośląskiej, która połączył Wrocław z Oławą... liczył on dwadzieścia siedem kilometrów długości, a przejazd nim trwał czterdzieści pięć minut. Następnie w roku 1846 doprowadzono ją do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego przez Katowice do Mysłowic... a rok później do granic Królestwa Prus w miejscowości Słupna gdzie połączyła się z linią Szczakowa-Trzebibia-Kraków budowaną w tym samy czasie. Udrożnienie komunikacyjne przez kolej stało się przesłanką do awansu górnośląskiego przemysłu do drugiego... zaraz po Zagłębiu Ruhry.
Widok na pomieszczenie posterunku dróżnika i nieczynną poczekalnię stacji kolejowej w Piasku... foto marzec 2019 roku.
Drugą po Kolei Górnośląskiej linią łączącą Wrocław z Górnym Śląskiem była Kolej Prawoodrzańska, która została zbudowana i oddana do użytku w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku przez spółkę akcyjną „Towarzystwo Kolei Prawego Brzegu Odry” (Rechte–Oder–Ufer–Eisenbahn–Gesellschaft). Linia łączyła Wrocław z Tarnowskimi Górami... i biegła dalej na południe przez Szopienice, Murcki, Tychy, Pszczynę aż do granicy na Wiśle… rozdzielającej pruski i austriacki Śląsk, i dalej do Dziedzic leżących wówczas w monarchii austro-węgierskiej. Przedłużenie to miło ogromne znaczenie, gdyż tym samy uzyskano dostęp do kolei warszawsko-wiedeńskiej.
Fragment niemieckiej mapy topograficznej (Messtischblatt) w skali 1:25 000 z 1883 roku, która charakteryzuje się bardzo wysoką szczegółowością i dokładnością odwzorowania topografii... co ciekawe, w centralnym punkcie zaznaczony posterunek dróżnika przejazdowego B.W. (Bahnwärter) przy dzisiejszej ulicy Dworcowej w Piasku. Mapa świetnie obrazuje zmiany, jakie zaszły na przestrzeni niespełna stu pięćdziesięciu lat w naszym otoczeniu... źródło Archiwum Map WIG.
Sprawną machinę transportową doceniła również pruska armia, której zalety wykorzystano podczas prowadzonych wojen z Austrią w 1866 roku... wobec której po raz pierwszy w prasie użyto określenia „Blitzkrieg” oraz Francją w latach 1870-71 gdzie dzięki szeroko rozwiniętej sieci kolejowej możliwy był szybki przerzut wojsk na rubieże... ku granicom swoich nieprzyjaciół. Cały ten pruski system, który odziedziczyły kajzerowskie Niemcy, podlegał kontroli wojska, bez którego zgody nie wolno było położyć lub zmienić ani jednego toru.
Tory i tablica informacyjna „Piasek” w roku 1933 z widokiem z peronu drugiego w kierunku Kobióra... foto Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Dokładnie sto pięćdziesiąt dwa lata temu... 24 czerwca 1870 roku przez Piasek ówczesny Sandau leżący między Kobiórem (Kobier) a Pszczyną (Pless) na trasie Szopienice-Dziedzice przejechał pierwszy pociąg. Linię na tym odcinku planowano już budować w latach pięćdziesiątych XIX wieku... a dalszą jej rozbudowę opóźniła wojna prusko-austriacka roku 1866. W 1869 roku przeprowadzono przez Piasek (Sandau) jednotorową linię kolejową łączącą Szopienice, obecnie Szopienice-Burowiec dzielnicę Katowic, z Pszczyną a dalsza jej rozbudowa i drugi tor powstał już na początku XX wieku w roku 1905. Pociągi na tej trasie nie zatrzymywały się w Piasku, a najbliższa stacja kolejowa znajdowała się w oddalonym w linii prostej o sześć kilometrów Kobiórze i o cztery kilometry w Pszczynie.
Widok ogólny na stacje kolejową w Piasku w roku 1933... widoczny przejazd i fragment dzisiejszej ulicy Dworcowej, uwagę zwraca reklama znanego w tamtych czasach producenta środków higieny jamy ustnej „Odol”, którego hasłem reklamowe było... „Odol pasta. Odol w płynie. Z skuteczności, smaku słynie”... foto Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Starania o przystanek w Sandau ciągnęły się już od 1910 roku... sprawa była o tle skomplikowana, że pasażerowie z okolicznych wsi... Czarkowa (Czarkow), Piasku i Studzienic (Studzienitz), zaczęli nagminnie zatrzymywać pociągi na terenie Piasku. Kolej, która była już wówczas pod zarządem państwa... większość prywatnych kolei uległa nacjonalizacji w 1888 roku i przejęcia przez Pruskie Koleje Państwowe, nie zamierzała dalej tolerować takiego zachowania, naruszania przepisów i bezpieczeństwa publicznego. Pasażerom na trasie przejazdu zaczęli towarzyszyć uzbrojeni żandarmi, których zadaniem było pilnowanie porządku i przestrzeganie przez podróżnych przepisów. Przepychanki i szarpanina między koleją a pasażerami trwała dobrych kilka lat... „banszuce” gonili nielegalnie wysiadających ludzi... zaganiając ich z powrotem do wagonów, aż w końcu doszło do tragedii, w której śmierć od kuli karabinu żandarma poniósł jeden z mieszkańców Czarkowa.
Fragmenty przystanku kolejowego w Piasku w roku 1933... na wprost „Sołtysówka” dom Reinholda Schlime piaskowskiego wójta w okresie II wojny światowej, niewielki domek w pobliżu przystanku wybudował w latach dwudziestych XX wieku, aktualnie jest to miejsce urzędowania sołtysa i dzielnicowego. Po lewej stronie istniejący po dziś dzień dom przy ulicy Słowackiego 1... foto Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe.
W 1920 roku gmina Piasek zakupiła
od lokalnego gospodarza półtorej morgi pola przy dzisiejszej ulicy
Dworcowej... i niezwłocznie przystąpiono do budowy przystanku
kolejowego. Koszty tego przedsięwzięcia pokryli w większości mieszkańcy
Piasku... i częściowo Czarkowa oraz Studzienic, którzy początkowo sami
odmówili pomocy. Pierwszy osobowy pociąg... legalnie bez zgrzytów i
przepychanek, do jakich dochodziło wcześniej, zatrzymał się na
przystanku w PIASKU w dzień przed Wigilią Bożego Narodzenia roku 1922 po
ówczesnym pozytywnym rozpatrzeniu starań mieszkańców Piasku i
okolicznych wsi przez władze polskie.
Piotr Czesław Tomczyk/WRsC
Dróżnik przed budynkiem przystanku kolejowego w Piasku w roku 1933... na uwagę zasługują detale oraz charakterystyczny dzwon sygnalizacyjny... foto Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe.
Bibliografia i źródła...
- Delowicz Jan: Z dziejów kolejnictwa na Śląsku. W 70-lecie otwarcia linii kolejowej Rybnik-Żory-Pszczyna. Żory, Muzeum Miejskie w Żorach, 2008
- Kapias Michał, Keller Dawid: Węgiel, polityka, stal, ludzie... Studia z dziejów kolei na Śląsku. Zeszyty Rybnickie 25. Rybnik, Muzeum w Rybniku, 2018
- Nadolski Przemysław: Z dziejów kolei w Bieruniu. Zeszyty Bieruńskie. Bieruń, 2001
- Orlik Zygmunt J.: Nad Korzeńcem. Szkice z dziejów Kobióra. Katowice, Górnośląska Oficyna Wydawnicza, 1996
- Orlik
Zygmunt J.: Nad brzegami Dokawy. Szkice z dziejów Piasku. Pszczyna, Pszczyńskie
Centrum Kultury, 2000
